Գոյական
Գոյական
Կարդա՛ և իմացի՛ր:
Առարկա ցույց տվող բառերը կոչվում են գոյական:
Գոյականները ցույց են տալիս անձ կամ իր:
Առարկա ասելով հասկանում ենք՝
1.իրեր, oրինակ՝ պատ, աթոռ, ծաղիկ, սեղան, տուն, համկարգիչ, հեռախոս, պայուսակ:
2. կենդանիներ, oրինակ՝արջ, կրիա, առյուծ, սկյուռիկ, շուն, կատու, օձ, կարիճ, էշ, ձի:
3.երևույթներ (ընդ որում, երևույթ ցույց տվող բառերը ոչ շոշափելի առարկաներն են), oրինակ՝ երազանք, ամպրոպ և այլն,
4.անձինք, oրինակ՝ մարդ, աղջիկ, այդ թվում՝
- անձնանուններ, oրինակ՝Հովհաննես Թումանյան,
- մասնագիտություն, զբաղմունք՝ oրինակ՝դերասան, որսորդ, դարբին, տնտեսուհի:
Գոյականները պատասխանում են ի՞նչ, ինչե՞ր, ո՞վ, ովքե՞ր հարցերին:
Անձ ցույց տվող գոյականները վերաբերում են միայն մարդկանց և պատասխանում են ո՞վ, ովքե՞ր հարցերին: Օրինակ՝ տղա, Դավիթ, հայ, թոռնիկ, ընկեր, հայրիկ, Մհեր, բռնցքամարտիկ, վարորդ, որսորդ, ֆուտբոլասեր:
Իր ցույց տվող գոյականները պատասխանում են ի՞նչ, ինչե՞ր հարցերին:
Իր ցույց տվող գոյականներին են պատկանում նաև այնպիսի բառեր, որոնց ցույց տված առարկաները հնարավոր չէ շոշափել, այլ կարելի է միայն զգալ: Օրինակ՝ ընկերներ և ընկերություն բառերը գոյականներ են: Նույնպիսի գոյականներ են մանկություն, ուսում, համբերություն, բախտ, մայրություն, հիացմունք և շատ ուրիշ բառեր:
Ություն, ում ածանցով բառերը գոյականներ են:
Առաջադրանքներ:
- Խմբավորի՛ր:
Գունդ, գնդապետ, եգիպտացի, եգիպտացորեն, թիզ, թզուկ, կառք, կառապան, վաճառական, վաճառասեղան, ուղի, ուղևոր,հնդիկ, հնդկահավ, վերելք, վիրաբույժ, դերձակ, հացահատիկ, հացթուխ, խոհարար, խոհանոց, լուր, լրագիր, լրագրող, հետք, հետախույզ, օձ, օձիք:
| Անձ ցույց տվող գոյականներ | Իր ցույց տվող գոյականներ |
| Գնդապետ | Գունդ |
| Հնդիկ | Հնկահավ |
| Խոհարար | Խոհանոց |
| Լրագրող | Լրագիր |
| Եգիպտացի | Եգիպտացորեն |
| Օձ | Օձիք |
| Թզուկ | Թիզ |
- Տրված բառերից առանձնացրո՛ւ գոյականները:
տղա, սեղան, գեղեցիկ, բարի, կատակել, աղջիկ, արքայազն, չարաճճի, նկարել, նկար, մատիտ, սակայն, ուրախություն, անձրև, մայրիկ
Ինչպե՞ս կասես մեկ բառով: Որոշի՛ր, թե կազմածդ գոյականներից յուրաքանչյուրը ցույց է տալիս ի՞ր, թե՞ անձ:
Փոքր նավ-նավ
Ռազմական նավ –ռազմանավ
Նավի հրամանատար –նավապետ
Մարդ, որը վարում է նավը –նավավար
Նավ, որը լողում է ջրի խորքերում –սուզանավ
Նավի վրա ծառայող մարդիկ –նավաստիներ
Նավերի հանգստավայր –նավահանգիստ
- Յուրաքանչյուր բառից կազմի՛ր երկուական գոյական, որոնցից մեկը ցույց տա իր, մյուսը՝ անձ: Օրինակ՝ քար – քարհանք — քարտաշ
Օդ-օդաչու, օձ-օձանավ, օձամանուկ, տոմս-տոմսարկղ տոմսավաճառ, ժամ-ժամացույց ժամագործ, փոստ-փոսարկղ փոստատար, լող-լողավազան լողորթ, քաղաք-քաղաքավարի քաղաքապետ: Օդ-օդաչու -օդանավ, տոնս-տոմսարկղ, ժամ-ամացույց, փոստ-փոստատար, փաստարկ, լող-լողավազան, քաղաք-մայրաքաղաք:
- «Մանկիկ, մայր, մանկություն, զավակ, որդի, գագաթ, առյուծ»բառերը գրիր համապատասխան շարքերում:
Ո՞վ-զավակ, մանկական, որդի,
Ի՞նչ-մանկություն, գագաթ, առյուծ
- Խմբավորի՛ր իմաստով մոտ բառերը՝ հոմանիշները: հարցակում-հարցակում, վերջ-վերջ, բույր-բույր, վճիռ-վճիռ, համբավ-համբավ:
| Վախ | հարձակում |
| Վերջ | տառապանք |
| Հարացակում | բույր |
| Տառապանք | ահ |
| Բույր | վճիռ |
| Վճիռ | վերջ |
| Կսկիծ | համբավ |
| Համբավ | գանգատ |
| հռչակ | կսկիծ |
- Խմբավորի՛ր շոշափելի և ոչ շոշափելի առարկաներ ցույց տվող գոյականները:
Երազ, երշիկ, հույս, հյուս, կասկած, պատիվ, վերարկու, ճաշակ, հաց, կարոտ, քար, արձագանք, թմբուկ, բնավորություն:
| Շոշափելի գոյականներ | Ոչ շոշափելի գոյականներ |
| հյուս | երազ |
| թմբուկ | հույս |
| հաց | կարոտ |
| քար | արձագանք |
| երշիկ | բնավորություն |
| վերարկու | կասկած |
| հեռախոս | պատիվ |
- Խմբավորի՛ր հականիշները:օգուտ–վնաս, արհամարհանք–հարգանք, ներում–պատիժ, վերջ–սկիզբ, հաղթահարել–պարտություն:
| սկիզբ | օգուտ |
| հարգանք | ներում |
| վնաս | խավար |
| հաղթահարել | վերջ |
| լույս | պարտություն |
| ց | արհամարհանք |
Կարդա՛ և իմացի՛ր:
Հատուկ և հասարակ անուններ
Հատուկ անունները տրվում են միևնույն տեսակի առարկաները մեկը մյուսից տարբերելու համար: Հատուկ անուններ ունեն նաև գործարաններն ու հիմնարկները, գրական երկերը, թերթերն ու ամսագրերը:
Հատուկ անունները գրվում են մեծատառով՝ Եվրոպա, Աֆրիկա, Գերմանիա, Լոնդոն, Նեղոս և այլն:
Երկու և ավելի բառերից կազմված հատուկ անունները ճիշտ գրելու համար պետք է հիշել.
Առաջին բառը միշտ գրվում է մեծատառով՝ Սևանա լիճ, Արարատյան դաշտավայր, Կարմիր ծով, Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոս:
Մարդկանց տրվող հատուկ անուններում բոլոր բառերը գրվում են մեծատառով՝ Մեսրոպ Մաշտոց, Մխիթար Սեբաստացի և այլն:
Պետություններին տրվող հատուկ անուններում բոլոր բառերը գրվում են մեծատոռվ՝ Հայաստանի Հանրապետություն, Մեծ Բրիտանիայի Միացյալ Թագավորություն և այլն:
Առաջադրանքներ
- Շարքից առանձնացրու հատուկ գոյականները:
մարդ, Վարդուհի, Արագած, սեղան, սար, Երևան, մայրիկ, թագավոր, թագավորություն, Հովհաննես Թումանյան:
- Գրիր 5 հատուկ, 5 հասարակ գոյական։ Անի, Նվեր, Արփի, Գրիգոր, Տաթև: հեռախոս,մատիտ,թուղթ,մկնիկ, լիցքավորիչ:
- Գրիր անձ և իր ցույց տվող 10-ական գոյական։(անձ) Արփի, Նվեր, Անի, Գրիգոր,Տաթև,Անահիտ,Աննա,Ասկինա,Անժելա, Վլադիմիր: (իր) մատիտ,մկնիկ,լար,բարց,մահճակալ,տուն,բակ,համակարգիչ,հեռախոս,շոր:
13. Խմբավորի՛ր հատուկ անուններն ըստ օրինակի:
Օշական, Գառնի, Բյուրական — գյուղ
Արաքս, Վանաձոր, Աղայան, Սյունիք, Դեբեդ, Կոտայք, Աղստև, Թումանյան, Տավուշ, Երևան, Հրազդան, Կապան, Որոտան, Խնկոյան, Դիլիջան, Արփա, Գյումրի:
Քաղաք –Երևան
Գրող –Խնկոյան
Մարզ –Տավուշ
Գետ —Արփա
- Շարունակի՛ր ըստ օրինակի:
Լույս- Լուսիկ
Շող-Շողիկ, գառ-Գառնիկ, թագ-թագուհի, նազ-նազելի, վարս-Վարսիկ, վարդ-Վարդուհի, սաթ-Սաթենիկ, լուսին-Լուսինե, խաչ-Խաչիկ:
- Յուրաքանչյուր բառով կազմի՛ր երկուական նախադասություն, որոնցից մեկում այն հանդես գա որպես հասարակ, մյուսում՝ հատուկ անուն:
Արփի, վահան, աղավնի, մանուկ
Կարդա՛ և իմացի՛ր:
Գոյականի թիվը
Գոյականն ունի երկու թիվ՝ եզակի և հոգնակի:
Գոյականի եզակի թիվը ցույց է տալիս մեկ առարկա և պատասխանում է ո՞վ, ի՞նչ հարցերին:
Գոյականի հոգնակի թիվը ցույց է տալիս նույն տեսակի մեկից ավելի առարկաներ և պատասխանում է ովքե՞ր, ինչե՞ր հարցերին:
Գոյականի հոգնակի թիվը կազմվում է եր կամ ներ մասնիկներով:
Միավանկ գոյականների հոգնակին կազմվում է եր մասնիկով:
Աչք –աչքեր
Սագ –սագեր
Տանձ – տանձեր
Երգ – երգեր
Գորգ – գորգեր
Բացառություն են կազմում մարդ և կին միավանկ բառերը:
Մարդ – մարդիկ
Կին – կանայք
Բազմավանկ գոյականների հոգնակին կազմվում է ներ մասնիկով:
Նամակ – նամակներ
Ասեղ – ասեղներ
Այգի – այգիներ
Ձմերուկ – ձմերուկներ
Ն տառով վերջացող բազմավանկ գոյականների հոգնակի թիվը գրվում է կրկնակի ն-ով (նն), քանի որ բառավերջի ն-ին ավելանում է ներ մասնիկը:
Սեղան – սեղաններ
Հին հայերենում կան միավանկ գոյականներ, որոնք բառավերջում ունեցել են ն հնչյունը: Այդ բառերի հոգնակի թիվը կազմելիս ն հնչյունը վերականգնվում է:
Ձուկ (ն) – ձկներ
Դուռ (ն) – դռներ
թոռ (ն) – թոռներ
լեռ (ն) – լեռներ
գառ (ն) – գառներ
Կան գոյականներ, որոնք հոգնակի թիվ չունեն:
Ձյուն, նավթ, եղյամ, հրճվանք, գրագիտություն, վազք, նկարչություն….
Առաջադրանքներ
- Տրվածբառերը դարձրու հոգնակի՝ ավելացնելով —եր կամ —ներ վերջավորությունը, օրինակ՝ սեղան-սեղաններ։
պարան-պարաններ, սեղան-սեղաններ, սիրտ-եր, շուն-շներ, գիրք-գրքեր, դասարան-դասարաններ, գետ-գետեր, բառարան-բառարաններ
16․ Դուրս գրի՛ր հոգնակի թվով օգտագործված գոյականները և առանձնացրո՛ւ հոգնակիի վերջավորությունը:
Սեղան, կախիչ, մարդիկ, հանելուկներ, մատներ, կապիկներ, ժամացույցներ, դաս, կաշիներ, լարեր, պատուհաններ, նախագահներ, տնակներ, հոգիներ:
հանելուկներ-ներ
մատիտներ-ներ
կապիկներ-ներ
ժամացույցներ-ներ
կոշիկներ-ներ
լարեր-եր
պատուհաններ-ներ
նախագահներ-ներ
տնակներ-ներ
հոգիներ-ներ
14․ Բառերը դարձրո՛ւ հոգնակի և խմբավորի՛ր:
Դաս, գրիչ, լուր, քար, վագր, տղա, ցուցատախտակ, կողմնացույց, հուշ, մազ, լեզու, կակաչ, փայտ, աչք:
եր-ով վերջացողներ-դասեր, լուրեր,քարեր, կողմնացույցեր,հուշեր, մազեր, փայտեր,աչքեր
ներ-ով վերջացողներ-գրիչներ,տղաներ, ցցուցատապտակներ,լեզուներ, կակաչներ,
- Կազմի՛ր գոյականների հոգնակին:
Տառ –տառեր
Գառ –գառներ
Գառնուկ –գառնուկներ
Բառ –բառեր
լեռ –լեռներ
ժայռ –ժայռեր
ձեռք –ձեռքեր
ձեռնոց –ձեռնոցներ
հարս –հարսներ
խոտ –խոտեր
ոտք –ոտքեր
մուկ –մկներ
ձուկ –ձկներ
ձմերուկ –ձմեևուկներ
արմատ –արմատներ
թոռ –թոռներ
աթոռ –աթոռներ
դուռ –դռներ
Կարդա՛ և իմացի՛ր:
Նախադասության մեջ գոյականը կարող է հանդես գալ տարբեր ձևերով: Գոյականի փոփոխությունը նախադասության մեջ կոչվում է հոլովում:
Գոյականի անփոփոխ ձևը նրա ուղիղ ձևն է:
Գոյականի թեք ձևերը նրա փոփոխված ձևերն են:
Ը և ն վերջավորությունները գոյականի ձևը չեն փոխում:
Առաջադրանքներ
- Գոյականի թեք ձևերը դարձրո՛ւ ուղիղ:
Երկնքի-երկինք, ծերունու-ծերունի, տան-տուն, քրոջ-քույր, տարվա-տարի, առվի-առու, խմբում-խումբ, սրտից-սիրտ, մոր-մայր, ծաղկով-ծաղիկ, փշատենու-փշատենի, գարնան-գարուն, մանկության-մանկություն, տիրոջ-տեր, շարժման-շարժում, թփի-թուփ:
- Փակագծում գրված բառը համապատասխանեցրու նախադասությանը։
Պապիկի ( այգի) այգում աճում էին բազմաթիվ պտղատու ծառեր։
Պապիկը ( աղբյուր) այղբյուրից սառը ջուր խմեց։
Պապիկը անչափ սիրում է իր թոռիկներին ( թոռնիկներ):
19․ Փակագծում գրված բառը համապատասխանեցրու նախադասությանը։
Արագած լեռը ( լեռ) քառագագաթ է։
Արագած լեռը կոչվել է Արա թագավորի ( թագավոր) անունով։
Արագածի լանջերից ( լանջեր) հոսում են սառնորակ աղբյուրներ։
Homework
Arpi. Hello Lia. How’s it going?
Lia. Oh, hi Arpi. Fine, thanks. How are you?
Arpi. Yeah, I’m good. Tomorrow morning I’m going to the kino . Would you like to join me?
Lia. Yes, I am join you and then we can go play tennis.
Arpi. Yes, it’s a great idea. Okay for now, see you tomorrow.
Lia. Okay goodbye.
Ծառատունկ և ծաղկատունկ
Ողջույն ես Արփին եմ և այսօր ես ձեզ կպատմեմ թե մենք ինչ արեցինք բնագիտության դասին: Մենք այսօր դուրս եկանք բակ, որ ծառ և ծաղիկ տնկենք, իսկ օվ, որ չեր բերել աղբ հավաքեց: Ծաղիկները շատ են գեղեցկացնում եմ դպրոցի բակը իսկ ծառերը մեզ օդ են տալիս և նաև օդը մագրում են:
Գործնական քերականություն. Բայ
Մարտի 31-ից ապրիլի 4
Բայ ապրիլի 2 առաջադրանքներ
1․ Գրի՛ր տրված բայերի ժամանակը, թիվը , դեմքը։
Օրինակ՝ գրում եմ- եզակի թիվ, առաջին դեմք, ներկա ժամանակ
Կգնամ, ժպտում էր, վազելու է, տխրել էր, նկարում ենք, ուտում էին, քաղել եմ, հավաքել են, կծանոթանամ, սիրում է, վախենում էինք, մոռաց ել ես, գլորում էիր, հաշտվել ենք, վճռել էիր, Ննջել էր, նիրհում է, կողոպտել էիր, թալանել էին, հանդգնելու ես, համարձակվել են, կմտածեմ, խորհելու են, ենթարկվում է, հնազանդվելու եք, մարտնչում էին, պարքարելու ես։
կգնամ-եզակի թիվ,առաջին դեմպ,ապառնի ժամանակ:
ժպտում էր-եզակի թիվ, երրորդ դեմք, անցյալ ժամանակ:
վազելու է-եզակի թիվ, երրորդ դեմք, ապառնի ժամանակ:
տխրել էր-եզակի թիվ, երրորդ դեմք, անցյալ ժամանակ:
նկարում ենք-
ուտում էին-
քաղել եմ-
հավաքել են-
կծանոթանամ-
2․Կարդա՛ հատվածը, դուրդ գրի՛ր բայերը, վերականգնի՛ր բայերի ուղիղ ձևերը։
Օրինակ՝ բանտարկեց- բանտարկել, կանչեց-կանչել
Պարսից Շապուհ արքան, խաբեությամբ Տիզբոն հրավիրելով Արշակ Երկրորդին, շղթայակապ բանտարկեց Անհուշ բերդում։ Հետո ատյան կանչեց հայոց սպարապետ Վասակ Մամիկոնյանին նրան ևս իբր դատելու, այնուհետև մահվան դատապարտելու նպատակով։ Տեսնելով Վասակին անձով փոքրիկ (սպարապետը միջահասակ ցածր փոքրամարմին տղամարդ էր)՝ Շապուհը՝ այդ գոռոզ ու նենգամիտ բռնակալը. արհամարհանքով ոտքից գլուխ զննելով նրան, հարցրեց.
— Այդ դո՞ւ էիր, ամբարիշտ մարդ, այդքան տարի կոտորում պարսիկներին. Վասակը, որ թրծված էր բազում մարտերում, որոնցից անընդհատ հաղթանակներով էր դուրս եկել, ամբարտավան արքային այդօրինակ համարձակության համար սրախողխող կաներ կռվի դաշտում։ Բայդ այժմ շղթաների մեջ անզոր գտնվելով սրով պատժելու լկտի ամբաստանողին հպարտ ու ձիգ կեցվածք ընդունեց և ասաց.
— Այո՜, ես էի։ Ավելի վրդովվելով Շապուհը հոխորտաց.
— Աղվես, աղվեսի մահով սպանել կտամ քեզ։
— Մինչև օրս առյուծ էի, այժմ աղվե՞ս։ Լսիր, ուխտաղրուժ Շապուհ, ես այն անհաղթ հսկան եմ, որի մեկ ոտքը մի լեռան վրա էր, մյուս ոտքը մի այլ լեռան։ Երբ աջ ոտքիս վրա էի հենվում, աջ լեռն էր խորտակվում, ձախի վրա հենվելիս ձախակողմյան լեռն էի կործանվում.– խրոխտաբար պատասխանեց Վասակը։
— Ասա՜, որո՞նք էին այդ լեռները։
— Առաջինը դու էիր, երկրորդը՝ հունաց թագավորը։ Ատյանում հավաքվածներն ապշեցին. իսկ Շապուհը գովեց Վասակի համարձակությունը՝ միաժամանակ տալով նրան մորթազերծ անելու հրաման։
— Առաջինը դու էիր, երկրորդը՝ հունաց թագավորը։ Ատյանում հավաքվածներն ապշեցին. իսկ Շապուհը գովեց Վասակի համարձակությունը՝ միաժամանակ տալով նրան մորթազերծ անելու հրաման։
3․ Շարունակի՛ր պատմությունը 10-12 նախադասությամբ։
«Զվարթնոց» օդանավակայանում տարօրինակ իրարանցում էր։ Հավաքվել էին հրշեջ և շտապօգնության մեքենաները։ Պարզվեց, որ կես ժամ առաջ Մոսկվայից Երևան ժամանող ինքնաթիռից հայտնել էին…
Կարդա՛ Ջանի Ռոդարիի Փոխեցին գլուխները հեքիաթը, փորձիր պատմել։
Հայ Ճարտարապետությունը
Հայ մշակույթի պատմության մեջ իր ուրույն տեղն ունի ճարտարապետությունը։ Հայաստանը հաճախ են անվանում բացօթյա թանգարան, որտեղ ամենուրեք կարելի է տեսնել տարբեր
դարերում ստեղծված ճարտարապետական հուշարձաններ։ Այս կամ այն կառույցի վրա աշխատող վարպետների ղեկավարը ճարտարապետն էր։ Նա ոչ միայն անմիջականորեն վերահսկում էր շինարարական աշխատանքը, այլև պետք է կազմեր կառույցի կարևոր հատվածների մանրակերտը։ Ճարտարապետի ցուցումով էր տեղադրվում ամեն մի
հանգույց, ամեն մի զարդանախշ։
Միջնադարի հայ նշանավոր ճարտարապետներ էին Մանուելը, Տրդատը, Մոմիկը և ուրիշներ։
Մանուել, Տրդատ, Մոմիկ
Մանուելը Վասպուրականի Արծրունյաց թագավորական տան գլխավոր ճարտարապետ-քանդակագործն էր։ 10-րդ դարի սկզբին, Գագիկ Արծրունի թագավորի օրոք, Ոստան և Աղթամար քաղաքներում նա կառուցում է նավահանգիստներ և պալատներ, տաճարներ ու զբոսավայրեր։ Ոստան քաղաքում նա հիմնադրում է մի շքեղ պալատ, որն ուներ ընդարձակ, նկարազարդ և լուսավոր դահլիճներ, բազմաթիվ սենյակներ, որոնցից հիանալի տեսարաններ էին բացվում։ Մի ընդարձակ պալատ էլ Մանուելը կառուցում է Աղթամարում։Պալատից քիչ հեռու Սուրբ Խաչ հրաշալի եկեղեցին էր, որը կանգուն է մնացել մինչև մեր օրերը։ Տաճարի պատերը քանդակված են հրաշալի զարդանախշերով:Աղթամարի տաճարի կառուցումից տասնամյակներ անց Հայաստանի հյուսիսում` Բագրատունյաց Անի մայրաքաղաքում,
հռչակվեց մեկ ուրիշ մեծ վարպետի` Տրդատ ճարտարապետի անունը։ Տրդատի անունը հայտնի էր ոչ միայն Հայաստանում, այլև նրա սահմաններից դուրս։
Տրդատն առաջին շենքը կառուցել է Արգինայում: Այդ վայրը 965 թվականին դարձել էր Հայոց եկեղեցու կաթողիկոսանիստը:Դրանից շատ կարճ ժամանակ անց, Հայոց նորընտիր կաթողիկոս Խաչիկ Ա Արշարունին որոշում է նոր աթոռանիստի համար այդ վայրում հիմնել մեծ եկեղեցի, որի կառուցումն էլ հանձնարարում է Տրդատ Ճարտարապետին: Այդ եկեղեցուց այսօր, ցավոք, պահպանվել են հյուսիսային պատը և արևմտյանից մեկ հատվածը: Այս պատճառով այսօր հնարավոր չէ հստակ նկարագրել այդ եկեղեցու արտաքին տեսքը, սակայն տեղեկություններ է հաղորդում պարսիկ պատմիչ Մովլանա Իդրիսը, ով Շահ-Իսմայիլի զորքերի հետ հասել էր այստեղ, և իր մատյանում անչափ հիացմունքով է խոսում շինության մասին: Դրանից հետո Տրդատ ճարտարապետը նոր հանձնարարություն է ստանում արքա Սմբատ Բ Տիեզերակալից (977-989 թթ.): Անիում պետք է կառուցվեր մեծ չափերով մի եկեղեցի, որը նվիրվելու էր Քրիստոսի ծննդյան 1000-ամյակին: Դա Անիի հռչակավոր Մայր Տաճարն էր, որ հետագայում հայտնի է դառնում իր հոյակերտ ճարտարապետությամբ: Սակայն Սմբատ արքան տեսնում է միայն Տրդատի գցած հիմքը: Արքայի մահվան պատճառով տաճարի կառուցման աշխատանքները մեկառժամանակ դադարեցվում են:
Մայր տաճարի կառուցման ժամանակավոր դադարը Տրդատն օգտագործում է Բյուզանդիայի մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլիս մեկնելու համար, որտեղ նրան հրավիրել էին վերականգնելու կայսրության գլխավոր եկեղեցու՝ հայտնի Սուրբ Սոֆիայի տաճարի գմբեթը:
Տրդատը գերազանցապես կատարեց տրված հանձնարարությունը՝ ցուցադրելով իր փայլուն վարպետությունը, որի մասին վկայում են հուշարձանի ոչ միայն ներկա վիճակը, այլև Ասողիկի վկայությունն այն մասին, որ տաճարը վերականգնումից հետո ավելի վայելչագեղ տեսք ստացավ, քան առաջ էր: Կառուցումից ի վեր իր բազմաթիվ փլուզումներից հետո Տրդատ ճարտարապետի վերակառուցածն այդպես էլ ամուր պահպանվեց մինչև մեր օրերը՝ ավելի քան 1000 տարի:
13-14-րդ դդ. հայ ճարտարապետության նշանավոր դեմքերից է Մոմիկը։ Նա Սյունյաց Օրբելյան իշխանական տան ճարտարապետն էր։ Մոմիկը միաժամանակ նաև քանդակագործ էր և նկարիչ։ Մոմիկի ուշագրավ գործերից են Սուրբ Սոֆիայի տաճարի գմբեթը, Անիի Մայր տաճարը ,Եղեգիսում կառուցված Զորաց եկեղեցին, Նորավանքի երկհարկ դամբարան-
եկեղեցին, ինքնատիպ խաչքարեր և մանրանկարներ։
Մոմիկը սիրահարվում է Սյունյաց իշխանի գեղեցիկ դստերը։ Իշխանը խոստանում է աղջկան վարպետին կնություն տալ այն պայմանով, եթե Մոմիկը կարողանա սեղմ ժամկետում մի հոյակերտ տաճար կառուցել։ Երբ վանքի շինարարությունը մոտեցել էր իր ավարտին, իշխանը իր ծառային հրամայում է ամեն գնով խոչընդոտել, որպեսզի Մոմիկը չկատարի իր պայմանը։ Ծառան գաղտնի բարձրանում է վանքի գմբեթի վրա աշխատող վարպետի մոտ, հրում և վայր գցում նրան։ Վարպետին թաղում են ընկած տեղում՝ իր կառուցած վանքի բակում, իսկ գմբեթի շինարարությունը ավարտին են հասցնում նրա աշակերտները:
Пасха в Америке
В Америка Пасха отмечается русскими общинами с ночными богослужениями в церквях, освещением куличей и яиц. После службы устраиваются праздничные ужины с традиционными блюдами: куличами, пасхой и крашеными яйцами. Также проводятся различные культурные мероприятия и встречи в общинах.
Բայ
243. Տրված գոյականներից բայեր (ի՞նչ անել կամ ի՞նչ լինել հարցին պատասխանող բառեր) կազմի՛ր։
ա) Ամպ, ծաղիկ, վար, կար, երգ, ժողով, օճառ:
բ) Գող, վախ, քար, մահ, մանուկ, էջ(իջ), մայր:
Ամպ-ամպել
ծաղիկ-ծաղկել
վար-վարարել
կար-կարել
երգ-երգել
ժողով-ժողովել
օճառ-օճառել
Գող-գողանալ
վախ-վախենալ
քար-քարատել
մահ-մահանալ
մանուկ-մանկանալ
իջ-իջնել
մայր-մայրանալ
244. Տրված ածականներից բայեր (ի՞նչ անել կամ ի՞նչ լինել հարցին պատասխանող բառեր) կազմի՛ր և բայ կազմող մասնիկներն ընդգծի՛ր:
Գեղեցիկ, հպարտ, տգեղ, մեծ, փոքր, չար, չոր, թարմ, խոնավ, սև, բարձր, մանր, ճերմակ, դալուկ, ծանր:
գեղեցիկ-գեղեցկանալ
հպարտ-հպարտանալ
տգեղ-տգեղանալ
մեծ-մեծանալ
փոքր-փոքրանալ
չար-չարանալ
չոր-չորանալ
թարմ-թարմանալ
խոնավ-խոնավանալ
սև-սևանալ
բարձր-բարձրանալ
մանր-մանրանալ
ճերմակ-ճերմակել
դալուկ-դալուկել
ծանր-ծանրանալ
245. Տրված բառերից գոյականներ և բայեր կազմի՛ր: Արմատների գրությունն ինչպե՞ս փոխվեց:
Օրինակ՝
թը՜շշ – թշշոց – թշշալ:
Բը՜զզ-բզոց-բզալ, դը՜ռռ-դռոց-դռալ, չրը՜խկ-չրխկոց-չրխկալ, խը՜շշ-խշոց-խշալ, ծի՜վ-ծի՜վ-ծվծվոց-ծվծվալ, տը՜զզ-տզզոց-տզալ, կը՜ռռ-կռոց-կռալ, թը՜խկ-թխկոց-թխկալ, մը՜ռռ-մռոց-մռալ:
246. Գործողության հատկանիշ ցույց տվող տրված բառերից (թվականներից և մակբայերից) բայեր կազմի՛ր և բայ կազմող մասնիկներն ընդգծի՛ր: Ստացված այն բառերը, որոնց չես հանդիպել, փորձի՛ր բացատրել:
ուշ, շտապ, մոտ, մերձ, հեռու, դանդաղ, հաճախ, կրկին
ուշ-ուշանալ
շտապ-շտապել
մոտ-մոտենալ
մերձ-մերձանալ
հեռու-հեռվանալ
դանդաղ-դանդաղել
հաճախ-հաճախել
կրկին-կրկնել
247. Տրված արմատներով բայեր կազմի՛ր և բայ կազմող մասնիկներն ընդգծի՛ր:
Նստ, սահ, վազ, կարդ, խաղ, տես, հաս, հագ, փախ, սառ, թիռ:
Նստել,սահել,վազել,կարդալ,խաղալ,տեսնել,հասնել,հագնել,փախնել,սառել,թռնել:
248. Պարզի՛ր, թե Ա և Բ բառախմբերն ի՞նչ սկզբունքով են կազմված: Այդ բառախմբերը լրացրո՛ւ:
Ա. Գրել, հրել, վազել, քայլել, սուլել, սիրել, ատել, փախչել, թռչել, տեսնել, հասնել:
Բ. Խաղալ, կարդալ, դողալ, սողալ, աղալ, բարկանալ, ուրախանալ, կամենալ, վախենալ:
Առաջին խումբը ել վերջածանծ ունի իսկ երկրորդ խումբը ալ:
249. Ըստ նախորդ վարժության՝ բայերը բաժանի՛ր երկու խմբի և այդ խմբերն անվանի՛ր:
Զատկական նախագիծ
- Ուսումնասիրել Սուրբ Հարության ծեսը, ծիսական միջավայրը,
- Առանձնացնել ծիսական այն գործողությունները, ծիսական կերպարներին, որոնք առանցքային են, որոնց միջոցով իրականացվելու է ծեսը,
Զատիկը նշում են եկեղեցում, տանը, ընտանեկան միջավայրերում:
Զատիկի հիմնական ուտեստը ձուն է տարբեր գույների, սովորաբար կարմիր, որը ստանում են կարմիր սոխի կլեպով և արհեստական ներկերով: ձուն ներկում են կարմիր ինշան Քրիստոսի արյունի: Զատկական խաղերից ամենահայտնի խաղը ձվախաղն է: Զատկական կերպարներից են ճուտիկը, զատիկը:
Զատիկի նպատակը:
Զատիկը մենք նշում ենք ավանդույթները պահպանելու և սերնդե է սերունդ փոխանցելու համար:
Մայրենի 5
Մրջյուններն աշխարհի ամենազարմանալի արարածներից են: Մրջյունների աշխարհում գործող հասարակական կարգը ամենից շատն է հիշեցնում մարդկային հասարակությունը: Մրջյունները ամենահին միջատներից են: Հնագետները հայտնաբերել են ավելի քան հարյուր միլիոն տարի առաջ ապրած մրջյունների քարացած մարմիններ: Մրջյունների ուղեղը՝ մարմնի հետ հարաբերության մեջ, ամենամեծն է բոլոր միջատների ուղեղներից: Նրանք կարող են բարձրացնել իրենց քաշից հարյուր անգամ ավելի ծանր բեռներ: Մրջյունները նաև երբեք չեն քնում: Նրանք ամենակեր են. ինչ ասես որ չեն բերում իրենց մրջնանոց: Որոշ մրջյուններ կարող են ջրի տակ մնալ մինչև չորս օր, իսկ երբ նրանց հանեն և տեղափոխեն չոր տեղ, որոշ ժամանակ անց նրանք կկենդանանան և իրենց կպահեն այնպես, ասես ոչինչ էլ չի պատահել: Նրանք կարող են նաև ճզմված մնալ մեկ կգ քաշով ապակիների միջև այնքան անշարժ, ասես չեն էլ շնչում: Բայց բավական է հեռացնել ծանրությունը և նրանք կրկին իրենց հրաշալի կզգան:
Մրջյունների թագուհիների ողջ բան ու գործը ձվադրելն է: Ձվիկներին նրանք հետո չեն էլ մոտենում, դրանց մասին հոգում են աշխատավոր մրջյունները, պաշտպանում են հարձակումներից ու նաև կերակրում: Այո, այո, մրջյունների ձվերը սնվելու և աճելու հատկություն ունեն: Փոքրիկ ձվերը դեռ չեն պարունակում այնքան սննդարար նյութեր, որքան անհրաժեշտ է նոր մրջյունիկի լույս աշխարհ գալու համար: Այդ պատճառով էլ ձվիկների խնամակալները պարբերաբար լիզում են նրանց: Սննդարար նյութերը թափանցում են ձվերի մեջ և նրանք սկսում են մեծանալ:
Մրջյունները նաև շատ մաքրասեր են ու մաքրակենցաղ: Մրջնանոցներում կան հատուկ հավաքարար-մրջյուններ: Նրանց պարտականությունն է բնից դուրս տանել աղբն ու բոլոր անպետք բաները: Յուրաքանչյուր մրջնանոց իր յուրահատուկ հոտն ունի: Հենց դրա շնորհիվ էլ մրջյուններն անմիջապես գլխի են ընկնում, երբ իրենց «օջախ» անծանոթ մրջյուն է մտնում: Մրջյունները երկու ստամոքս ունեն: Մեկը իրենց «անձնական օգտագործման» համար, մյուսը՝ իրենց պաշարով մյուս մրջյունների հետ կիսվելու համար:
Մրջյունները ունեն պատժելու իրենց ձևերը: Եթե առողջ ու աշխատունակ մրջյունը մի քանի անգամ «գործից» վերադառնում է առանց պաշարի, նրան մահապատժի են ենթարկում: Բայց փոխարենը նրանք մեծ հոգատարությամբ են վերաբերվում և կերակրում են արդեն ծերացած ու աշխատելու անընդունակ մրջյուններին:
Պետք է իմանալ նաև, որ ոչ բոլոր մրջյուններն են աշխատասեր: Նրանց մեջ նաև ծույլիկներ են հանդիպում: Աշխատասերները կազմում են 80%-ը: Գիտնականները նաև հետաքրքիր մի փորձ են կատարել: Երկար ժամանակ հետևելով մի խումբ մրջյունների վարքին՝ նրանք առանձնացրել են աշխատասերների մի մասը: Առաջին խմբում իրավիճակն այս դեպքում էլ չի փոխվել: Ծույլիկներն այդպես էլ չեն սկսել աշխատել, իսկ աշխատասերները գործի են անցել կրկնակի եռանդով:
1 .Ուշադի՛ր կարդա տեքստը և դո՛ւրս գրիր մրջյունների մասին պատմող ամենազարմանալի տեղեկությունը։
Մրջյունները նաև երբեք չեն քնում
Մրջյունների թագուհիների ողջ բան ու գործը ձվադրելն է:
2. Ի՞նչ են հայտնաբերել հնագետները, մրջյուններին ուսումնասիրելիս։ Հնագետները հայտնաբերել են ավելի քան հարյուր միլիոն տարի առաջ ապրած մրջյունների քարացած մարմիններ: Մրջյունների ուղեղը՝ մարմնի հետ հարաբերության մեջ, ամենամեծն է բոլոր միջատների ուղեղներից
3. Ո՞րն է մրջյուն թագուհու հիմնական բան ու գործը։
Մրջյունների թագուհիների ողջ բան ու գործը ձվադրելն է:
4. Ովքե՞ր են հոգ տանում մրջնաձվիկների համար։ Տեքստից առանձնացրո՛ւ այդ մասին պատմող հատվածը։
Ձվիկներին նրանք հետո չեն էլ մոտենում, դրանց մասին հոգում են աշխատավոր մրջյունները, պաշտպանում են հարձակումներից ու նաև կերակրում:
5. Ինչպե՞ս են վարվում մրջյունները, առանց պաշարի մրջնանոց վերադարձած առողջ ու աշխատունակ մրջյունի հետ։
Մրջյունները ունեն պատժելու իրենց ձևերը: Եթե առողջ ու աշխատունակ մրջյունը մի քանի անգամ «գործից» վերադառնում է առանց պաշարի, նրան մահապատժի են ենթարկում: Բայց փոխարենը նրանք մեծ հոգատարությամբ են վերաբերվում և կերակրում են արդեն ծերացած ու աշխատելու անընդունակ մրջյուններին:
6. Քանի՞ տոկոս են կազմում մրջնանոցում բնակվող աշխատասեր մրջյունները։
Աշխատասերները կազմում են 80%-ը:
7. Հետևելով մրջյունների վարքին գիտնականներն ի՞նչ են պարզել։
Գիտնականները նաև հետաքրքիր մի փորձ են կատարել: Երկար ժամանակ հետևելով մի խումբ մրջյունների վարքին՝ նրանք առանձնացրել են աշխատասերների մի մասը: Առաջին խմբում իրավիճակն այս դեպքում էլ չի փոխվել: Ծույլիկներն այդպես էլ չեն սկսել աշխատել, իսկ աշխատասերները գործի են անցել կրկնակի եռանդով:
Ուսումնական գարուն՝ մարտի 24-30
Հայ մշակույթի պատմության մեջ իր ուրույն տեղն ունի ճարտարապետությունը։ Հայաստանը հաճախ են անվանում բացօթյա թանգարան, որտեղ ամենուրեք կարելի է տեսնել տարբեր
դարերում ստեղծված ճարտարապետական հուշարձաններ։ Այս կամ այն կառույցի վրա աշխատող վարպետների ղեկավարը ճարտարապետն էր։ Նա ոչ միայն անմիջականորեն վերահսկում էր շինարարական աշխատանքը, այլև պետք է կազմեր կառույցի կարևոր հատվածների մանրակերտը։ Ճարտարապետի ցուցումով էր տեղադրվում ամեն մի
հանգույց, ամեն մի զարդանախշ։
Միջնադարի հայ նշանավոր ճարտարապետներ էին Մանուելը, Տրդատը, Մոմիկը և ուրիշներ։
Մանուել, Տրդատ, Մոմիկ
Մանուելը Վասպուրականի Արծրունյաց թագավորական տան գլխավոր ճարտարապետ-քանդակագործն էր։ 10-րդ դարի սկզբին, Գագիկ Արծրունի թագավորի օրոք, Ոստան և Աղթամար քաղաքներում նա կառուցում է նավահանգիստներ և պալատներ, տաճարներ ու զբոսավայրեր։ Ոստան քաղաքում նա հիմնադրում է մի շքեղ պալատ, որն ուներ ընդարձակ, նկարազարդ և լուսավոր դահլիճներ, բազմաթիվ սենյակներ, որոնցից հիանալի տեսարաններ էին բացվում։ Մի ընդարձակ պալատ էլ Մանուելը կառուցում է Աղթամարում։Պալատից քիչ հեռու Սուրբ Խաչ հրաշալի եկեղեցին էր, որը կանգուն է մնացել մինչև մեր օրերը։ Տաճարի պատերը քանդակված են հրաշալի զարդանախշերով:Աղթամարի տաճարի կառուցումից տասնամյակներ անց Հայաստանի հյուսիսում` Բագրատունյաց Անի մայրաքաղաքում,
հռչակվեց մեկ ուրիշ մեծ վարպետի` Տրդատ ճարտարապետի անունը։ Տրդատի անունը հայտնի էր ոչ միայն Հայաստանում, այլև նրա սահմաններից դուրս։
Տրդատն առաջին շենքը կառուցել է Արգինայում: Այդ վայրը 965 թվականին դարձել էր Հայոց եկեղեցու կաթողիկոսանիստը:Դրանից շատ կարճ ժամանակ անց, Հայոց նորընտիր կաթողիկոս Խաչիկ Ա Արշարունին որոշում է նոր աթոռանիստի համար այդ վայրում հիմնել մեծ եկեղեցի, որի կառուցումն էլ հանձնարարում է Տրդատ Ճարտարապետին: Այդ եկեղեցուց այսօր, ցավոք, պահպանվել են հյուսիսային պատը և արևմտյանից մեկ հատվածը: Այս պատճառով այսօր հնարավոր չէ հստակ նկարագրել այդ եկեղեցու արտաքին տեսքը, սակայն տեղեկություններ է հաղորդում պարսիկ պատմիչ Մովլանա Իդրիսը, ով Շահ-Իսմայիլի զորքերի հետ հասել էր այստեղ, և իր մատյանում անչափ հիացմունքով է խոսում շինության մասին: Դրանից հետո Տրդատ ճարտարապետը նոր հանձնարարություն է ստանում արքա Սմբատ Բ Տիեզերակալից (977-989 թթ.): Անիում պետք է կառուցվեր մեծ չափերով մի եկեղեցի, որը նվիրվելու էր Քրիստոսի ծննդյան 1000-ամյակին: Դա Անիի հռչակավոր Մայր Տաճարն էր, որ հետագայում հայտնի է դառնում իր հոյակերտ ճարտարապետությամբ: Սակայն Սմբատ արքան տեսնում է միայն Տրդատի գցած հիմքը: Արքայի մահվան պատճառով տաճարի կառուցման աշխատանքները մեկառժամանակ դադարեցվում են:
Մայր տաճարի կառուցման ժամանակավոր դադարը Տրդատն օգտագործում է Բյուզանդիայի մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլիս մեկնելու համար, որտեղ նրան հրավիրել էին վերականգնելու կայսրության գլխավոր եկեղեցու՝ հայտնի Սուրբ Սոֆիայի տաճարի գմբեթը:
Տրդատը գերազանցապես կատարեց տրված հանձնարարությունը՝ ցուցադրելով իր փայլուն վարպետությունը, որի մասին վկայում են հուշարձանի ոչ միայն ներկա վիճակը, այլև Ասողիկի վկայությունն այն մասին, որ տաճարը վերականգնումից հետո ավելի վայելչագեղ տեսք ստացավ, քան առաջ էր: Կառուցումից ի վեր իր բազմաթիվ փլուզումներից հետո Տրդատ ճարտարապետի վերակառուցածն այդպես էլ ամուր պահպանվեց մինչև մեր օրերը՝ ավելի քան 1000 տարի:
13-14-րդ դդ. հայ ճարտարապետության նշանավոր դեմքերից է Մոմիկը։ Նա Սյունյաց Օրբելյան իշխանական տան ճարտարապետն էր։ Մոմիկը միաժամանակ նաև քանդակագործ էր և նկարիչ։ Մոմիկի ուշագրավ գործերից են Սուրբ Սոֆիայի տաճարի գմբեթը, Անիի Մայր տաճարը ,Եղեգիսում կառուցված Զորաց եկեղեցին, Նորավանքի երկհարկ դամբարան-
եկեղեցին, ինքնատիպ խաչքարեր և մանրանկարներ։
Մոմիկը սիրահարվում է Սյունյաց իշխանի գեղեցիկ դստերը։ Իշխանը խոստանում է աղջկան վարպետին կնություն տալ այն պայմանով, եթե Մոմիկը կարողանա սեղմ ժամկետում մի հոյակերտ տաճար կառուցել։ Երբ վանքի շինարարությունը մոտեցել էր իր ավարտին, իշխանը իր ծառային հրամայում է ամեն գնով խոչընդոտել, որպեսզի Մոմիկը չկատարի իր պայմանը։ Ծառան գաղտնի բարձրանում է վանքի գմբեթի վրա աշխատող վարպետի մոտ, հրում և վայր գցում նրան։ Վարպետին թաղում են ընկած տեղում՝ իր կառուցած վանքի բակում, իսկ գմբեթի շինարարությունը ավարտին են հասցնում նրա աշակերտները:
Դիտելու նյութեր՝
Ընտանեկան նախագիծ
Նախագծի անվանում՝ հայ ճարտարապետությունը
Մասնակիցներ՝ 4-5-րդ դասարանի սովորողներ
Ժամկետը՝ ապրիլի 13-19-ը
- Ի՞նչ աշխատանք է կատարում ճարտարապետը: Ճարտարապետը կատարում են շինարարական նախագծեր
- Ի՞նչ հայտնի հայ ճարտարապետներ գիտեք: Ալեքսանդր Թամանյան:
- Ո՞ր կառույցների հեղինակն է Մոմիկ ճարտարապետը:
- Ո՞ր կառույցների հեղինակն է Մանուել ճարտրապետը: Աղթամար քաղաքում նա կառուցում է նավահանգիստներ և պալատներ, տաճարներ ու զբոսավայրեր։
- Ո՞ր կառույցների հեղինակն է Տրդատ ճարտարապետը:Անի մայրքաղաքի Մայր տաճարը։
- Անի մայրաքաղաքն ինչո՞վ է հայտնի եղել:Անի մայրքաղաքը հայտնի է եղել իր եկեղեցիներով, ճոխ պալատներով, և այլ շինություներով։
- Ձեր թաղամասում ի՞նչ ճարտարապետական կառույցներ կան: Մեր թաղամասը նոր է այդ պաճառով ճարտարապետական շինություներ չկան։
- կառույցների մասին: